Enseñansa na Papiamento lo yuda cu progreso di Aruba

Derecho universal di mucha

Den siglo 21 ainda Aruba tin un sistema di enseñansa antigua, no relevante, exclusivo y descriminatorio cu no ta bon pa nos muchanan. Ainda nos sistema di enseñansa ta trapa riba articulo 2 di derecho universal di mucha. Nos sistema di enseñansa ta discrimina e mucha cu tin Papiamento como idioma materno.

Pasobra ainda den siglo 21 nos muchanan no por disfruta enseñansa na Papiamento. Pues e fenomeno di respeta idioma materno y laga e mucha desaroya den un sistema di educacion husto ta un preocupacion mundial, ya cu idioma ta un parti importante den e desaroyo integral di un ser humano y di su pais. Nos kier mucha cu ta feliz, mucha cu por tin e habilidadnan di pensamento critico, etc.

Nivel di estudio y economia di un pais

Sin un idioma bon desaroya, ta bira dificil pa un persona expresa su pensamento y pa tin un comprension di nivel halto (academico). Consecuencia ta, cu si un mucha no desaroya su propio idioma bon, esaki lo por nifica fayonan academico (Cummins 1994).

E ponencia aki nos por aplica na Aruba si tene cuenta cu e nivel mas abou di enseñansa di e populacion di Aruba den e sector laboral ta sobresali (un grupo mas grandi) compara cu e otro nivelnan mas halto. OECD ta bisa nos cu si kier aplica economia basa riba conocemento, bo pais mester conta cu por lo menos 33% di e populacion laboral, cu tin un nivel halto di enseñansa. Aruba no ta conta cu esaki!

Beneficio di desaroyo cognitivo

Banda di e factornan di husticia y economico tin e factor humano, cu ta e.o. e desaroyo cognitivo y social emocional. Segun e teorianan di siñamento of di procesa informacion adecuadamente, e mucha ta siña miho si sali for di loke e sa caba. Pues na Aruba, e mucha cu sa papia den su idioma materno Papiamento, Spaño y Ingles no por sigui desaroya su idioma materno, despues di klas 1 di scol basico (edad 5-6 aña).

Beneficio di desaroyo social-emocional y motivacion di e muchanan

Banda di esaki e ta pone un peso enorme riba e desaroyo social-emocional y inconscientemente nos mensahe na e mucha ta cu loke el a desaroya pa 5 of 6 aña no ta sirbi y awo mester cuminsa di nobo, pero den un forma cu no ta cuadra cu loke e teorianan di siñamento ta bisa nos. Esaki ta hunga un rol negativo riba e motivacion di e mucha. Sin motivacion e mucha no lo tin gana ni e conviccion cu e por studia. Anto despues nos ta puntra: “Dicon tin tanto mucha cu no ta caba scol?”

Un factor cu ta hunga un rol ta e uzo di idioma di instruccion den scol. Si sigui uza idioma stranhero como idioma di instruccion y neglisha e mucha su idioma materno y no probecha di haci uzo di e otro idioma stranheronan: Ingles, Hulandes y Spaño na e forma corecto, pues un enseñansa multilingual basa riba idioma materno, nos lo ta bay tin hopi mas problema riba Aruba.

Programa di MEP pa enseñansa

P’esey, MEP den e proximo gobernacion lo percura pa garantisa maneho multilingual cu Papiamento como base den enseñansa primario, secundario/pre-universitario. Pa esaki MEP den e proximo gobierno lo percura y stimula introduccion di Papiamento como idioma di instruccion (den enseñansa primario, secundario/pre-universitario banda di e otro idiomanan manera Hulandes, Ingles, Spaño.

Nos lo traha hunto cu Boneiro, Corsou, Hulanda y otro pais pa realisacion di esaki. MEP den gobernacion lo percura pa e condicionnan necesario y factibel, pa realisacion di loke a menciona mas ariba.

Leave a Reply

Your email address will not be published.